Eskiden Linux servisleri init, SysV veya Upstart gibi yöntemlerle kontrol edilirken, zamanla bunların yerini modern ve daha verimli bir sistem olan systemd almıştır. systemd, yalnızca servisleri değil; socket’leri, mount noktalarını, swap alanlarını ve hedefleri de yöneten kapsamlı bir yapı sunar. Sistemin açılışında devreye girerek servisleri sıralı biçimde çalıştırır, kaynakları yönetir ve arkaplan işlemlerini kontrol altında tutar. systemctl, journalctl, cgtop ve nspawn gibi araçlarla sistem yöneticilerine detaylı kontrol imkânı tanır. Ayrıca, CPU kullanımı gibi kaynaklar Prometheus ve Grafana ile entegre edilerek izlenebilir ve performans analizleri yapılabilir. systemd’nin bağımlılıklara dayalı işlem sıralaması sayesinde sistem daha istikrarlı çalışır.
Arka Planda Çalışan Servis Süreçleri
Linux sistemlerinde, kullanıcı etkileşimi olmadan çalışan ve sistemin açılmasıyla birlikte otomatik olarak başlatılan arka plan servislerine “daemon” adı verilir. Örneğin, SSH bağlantılarını yöneten sshd servisi, sistem çalıştığı sürece aktif kalır. Genellikle bu servislerin adları “d” harfi ile biter ve sistemde sessiz şekilde görev yaparlar.
Bir daemon, sistem hizmetlerini arka planda sürdüren bir süreci temsil eder. Bunun yanında, “socket” terimi; ağ ya da yerel bağlantıları dinleyen uç noktaları ifade eder. “Service” ise bir ya da birden fazla daemon tarafından sağlanan bütünsel hizmeti belirtir.
Geleneksel Linux sistemlerinde çekirdek yüklendikten sonra init süreci PID 1 olarak devreye girer ve /etc/inittab dosyasını okuyarak sistemin hangi çalıştırma düzeyinden (runlevel) başlayacağını belirler. Runlevel yapısı, sistemin hangi bileşenlerle çalışacağını tanımlar:
- 0: Halt – Sistemin kapanması
- 1: Single – Tek kullanıcı kurtarma modu
- 2–3: Multiuser – Ağsız ya da ağ destekli çok kullanıcılı mod
- 5: X11 – Grafik arayüzlü çalışma modu
- 6: Reboot – Sistemin yeniden başlatılması
systemd Unit Dosyaları ve Türleri
Systemd yapısı, “unit” olarak adlandırılan dosyalar aracılığıyla yapılandırılır. Her unit dosyası bir servis, mount noktası, hedef, zamanlayıcı ya da benzeri bir öğeyi tanımlar. Bu dosyalar genellikle /etc/systemd/system/ ya da /lib/systemd/system/ dizinlerinde yer alır.
En yaygın unit türleri şunlardır:
.service → Servisleri tanımlar
.socket → Socket’ler için yapılandırma içerir
.target → Birden çok servisin gruplandığı hedeflerdir
.mount → Disk bölümlerinin bağlanmasını tanımlar
.swap → Takas alanlarını yönetir
systemctl Komutları
Servisleri Başlatma ve Durdurma
Bir servisi başlatmak için start komutu kullanılır. Komut, sistemde değişiklik yapacağından sudo ile çalıştırılmalıdır.
sudo systemctl start application.serviceÇalışmakta olan bir servisi durdurmak için stop komutu kullanılır:
sudo systemctl stop application.serviceServisi yeniden başlatmak için restart komutu verilir:
sudo systemctl restart application.servicesystemctl Tüm Hizmetleri Listeleme
Sistemde şu anda çalışan ve yüklenmiş servisleri görmek için aşağıdaki komut kullanılabilir:
systemctl list-units| Sütun Adı | Açıklama |
|---|---|
| BİRİM (UNIT) | Hizmetin tanımlı olduğu birim dosyasının adıdır. Hizmetin nasıl çalıştırılacağını belirler. |
| AÇIKLAMA (DESCRIPTION) | Hizmet hakkında kısa bilgi verir. |
| LOAD | Birim dosyasının belleğe yüklenip yüklenmediğini gösterir. |
| ACTIVE | Hizmetin şu anda aktif (çalışır) olup olmadığını belirtir. |
| SUB | Hizmetin alt durumunu gösterir. Örneğin: çalışıyor, durdu, hata verdi gibi. |
NOT: systemctl list-units komutu yalnızca aktif (çalışan) servisleri gösterir. Bu yüzden LOAD sütunu her zaman “loaded” olarak görünür.
Diğer, yani çalışmayan servisleri görmek için ekstra parametreler kullanmak gerekir.
systemctl ile Etkin Olmayan Hizmetleri Listeleme
Eğer sadece çalışmayan (durdurulmuş) servisleri görmek istiyorsanız, aşağıdaki komutu kullanabilirsiniz:
sudo systemctl list-units --type=service --state=inactive
systemctl ile Etkinleştirilmiş Hizmetleri Listeleme
Sistemde önyükleme sırasında otomatik olarak başlayan servisleri görmek için:
sudo systemctl list-unit-files --type=service --state=enabled
Klasik service ve chkconfig Komutlarına Alternatifler
| Geleneksel Komut | systemd Karşılığı | Açıklama |
|---|---|---|
| service sshd start | systemctl start sshd.service | Servisi başlatır |
| service sshd stop | systemctl stop sshd.service | Servisi durdurur |
| chkconfig sshd on | systemctl enable sshd.service | Açılışta başlatır |
| chkconfig sshd off | systemctl disable sshd.service | Açılışta başlatmaz |
| chkconfig –list | systemctl list-unit-files –type=service | Tüm servisleri listeler |
Sık Sorulan Sorular
Servisleri listelerken sadece çalışanları nasıl görebilirim?
systemctl list-units --type=service --state=active.service uzantısı yazmadan komut çalışır mı?
Evet, systemctl komutları .service uzantısını otomatik olarak varsayar. Ancak netlik ve uyumluluk açısından uzantıyı yazmanız önerilir.
Varsayılan açılış hedefini (runlevel) nasıl öğrenebilirim?
systemctl get-defaultServisin sistem açılışında başlamasını nasıl sağlarım?
sudo systemctl enable servis_adisystemd ile eski init sistemleri arasındaki fark nedir?
Eski sistemler sıralı çalışırken, systemd servisleri paralel başlatabilir, bağımlılık yönetimi yapabilir ve servis durumlarını daha etkili şekilde izleyebilir. Ayrıca journalctl ile birleşik bir günlükleme sistemi sunar.
Hangi dağıtımlar systemd kullanıyor?
Ubuntu, Debian, Fedora, CentOS, RHEL, SUSE, Arch Linux gibi birçok modern Linux dağıtımı artık varsayılan olarak systemd ile gelir.
Servis neden failed (başarısız) olur ve nasıl kontrol edilir?
Bir servis yapılandırma hatası, bağımlı servis eksikliği veya kaynak erişim problemi nedeniyle failed olabilir. Durumu görmek için:
systemctl status servis_adi